8 Ağustos 2008'de Radikal Kitap'ta yayımlanmış, bilgisayarın derinliklerinde bulunmuş bir yazı..
Okumakla ilgili yapılabilecek esprilerin en tipik malzemelerinden biri ansiklopedidir şu nadide ülkemizde. Senelerdir okuma oranlarının azlığından şikâyet eder dururuz; ancak bu tipoloji, yerini zamanla okumamaktan utanmayan bir kuşağa terk ediyor. Bilmemek ayıp değil ve artık öğrenmemenin de ayıp olmadığı bir ortamda, çeviri olmayan, hele de belli bir alana yönelik bir ansiklopedi çalışması idealistlik gibi algılanabilir. Bundan 11 yıl önce basılan ve geçen zamanda biricikliğini koruyan Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, hakikaten “deli cesareti” isteyen türden bir çalışma.
Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı’nın 1978’de kurulmasıyla birlikte başlanarak yıllarca bir toplumsal sorumluluk projesi ciddiyetiyle sürdürülen ansiklopedi, 1997 yılında Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları tarafından yayımlandığında sanat çevrelerinde büyük heyecan yaratmıştı. Sanat üzerine bu kapsamda hazırlanmış ilk özgün Türkçe kaynak niteliğindeki kitap, ağır bir yükün altına giren özverili isimler sayesinde gözden geçirilerek, güncellenerek ve madde sayısı artırılarak yepyeni tasarımıyla yeniden basıldı.
Resim, heykel, mimarlık, arkeoloji, müzecilik, tasarım, fotoğraf, karikatür ve tiyatro ile yeni basıma eklenen uluslararası sergiler ve bienaller, ansiklopedinin omurgasını oluşturan konulardan bazıları. Ayrıca uygarlıklar, ülke mimarlıkları ve sanatları; akımlar, üsluplar, okullar ve gruplar ile mimar, sanatçı ve sanat tarihçilerinin özgeçmişleri de titizlikle hazırlanarak işlenen konulardan bazıları. Çalışma, Batılı kaynaklarda çok sınırlı yer verilen İslam ve Doğu ülkeleri sanatları ile neredeyse hiç yer verilmeyen Türk sanatları ve mimarlığını da içermesiyle ayrıca önem taşıyor.
250 kadar saygın araştırmacının özgün olarak yazdığı, bazıları ise uluslararası kaynaklardan derlenmiş 4400 maddeden oluşan üç ciltlik ansiklopedi tekrar basılırken 650’den fazla madde güncellenmiş, 319 yeni madde eklenmiş.
Ansiklopediye dâhil edilen maddelerin seçimi ve işlenmesi titizlikle gerçekleştirilmiş. Bireysel ilişkilerin halen başlıca referans olduğu Türk sanat ortamında özellikle yaşayan sanatçıların seçiminde tartışmaya fırsat vermeyecek bir yöntem benimsenmiş. Uzman görüşleri dışında, Plastik Sanatlar Derneği’nin “sanatçı” tanımı ölçüt olarak alınmış. Bununla birlikte, halen tartışmalı tanımıyla “güncel sanat”a da yer verilmiş ancak Batı’daki örnekleri gibi dinamik üretimin içinde olan, yani bir anlamda “merkez”e dâhil isimler seçilmiş. 1970 sonrası doğan genç sanatçılar ise, tarihsel bir değerlendirmeye imkân bulunmadığı için kapsam dışı bırakılmış.
Bir ansiklopedi için, sanatın piyasa ile ilişkileri doğrultusunda kendisinin yapamadığını yapmak bir hayli zor olsa gerek. Örneğin reklâm gibi sektörlere daha yakın duran grafik tasarımı ya da piyasaya dönük yüzüyle endüstri tasarımı veya fotoğraf ile ilgili isimler seçilirken “uzmanlarca sanatsal anlatımı ön plana çıkan”lar tercih edilmiş.
Ülkemizdeki sanat yazımının en büyük handikaplarından terminoloji eksikliği/yanlışlığı, benimsenen bazı ilkelerle kendi içinde tutarlılık yakalanarak aşılmaya çalışılmış. En sonunda yer alan İngilizce, Fransızca ve Almanca-Türkçe terim sözlükleri de, hem kaynaktan faydalanacaklar için yol gösterici hem de dilimizde henüz gerçekleştirilmemiş iki dilde sanat sözlüğü eksikliğini bir adım da olsa kapatıyor.
Maddelere dair yer verilen görselleriyle de sanat ansiklopedisine yakışır bir çalışma gerçekleştirilmiş. Ayrıca 4000’i aşkın kitap, makale ve tezi içermesiyle “Sanat Yapıtları Kaynakçası”, araştırmacılar için vazgeçilmez olmaya aday.
Eksikleri ve yanlışlarıyla da olsa kendini kanıtlamış bir yayının bu yeni baskısı, ansiklopedi ve elbette sözlük tarzındaki bir yapıt için en temel özelliği yani güvenilirliği sağlıyor. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, böylesi kurumsal/akademik ciddiyetteki bir çalışmaya dâhil ettiği isimler için adeta müze işlevi görüyor. Tarihin otoriter kurumu müzeler yarınki sanatın önünü tıkar bir konumda bugün belki. Ancak hakkında tartışabilmek için her şeyden öte kurumsallığa ihtiyacın olduğu da bir gerçek.
Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
Yeniden gözden geçirilmiş ve genişletilmiş 2. baskı
3 cilt
20 x 28 cm.
1716 sayfa